شهرستان بانهشهرستان بانه در مغرب استان کردستان قرار دارد. ۱ - موقعیت جغرافیاییاز شمال و قسمتی از مغرب به آذربایجان غربی (شهرستانهای مهاباد و سردشت )، قسمتی از مغرب و جنوب به خاک عراق (پیشرفتگی شیلر) و از مشرق به شهرستان سقز محدود است. ۲ - ویژگی طبیعی منطقهناحیه ای کوهستانی است با جنگلهای تُنُکْ، که در قسمت علیای رشته کوه زاگرس قرار دارد. ارتفاعات مهمّ آن عبارت‌اند از: کوه کاکُرْ با مراتع فراوان (مرتفعترین قله ۰۵۲، ۲ متر)؛ کوه سوورکیو (بلندترین قله ۲۲۹، ۲ متر) و قله کوتهِ رَشْ در دهستان نَنُور (به ارتفاع ۸۴۲، ۲ متر). در کوههای جنگلی آن درختان مازو ، بلوط، زالزالک ، گلابی وحش ی، بادام کوهی و گردو یافت می‌شود. ۳ - آب منطقهرودهای این شهرستان از ریزابه های زاب کوچک (زاب صغیر) اند و مهمترین آن‌ها عبارت‌اند از: رود چومان که از به هم پیوستن دو رود (دو سرشاخه بزرگ) نیروان و تاژه بان (تاژبان) تشکیل می‌شود؛ رود شُوی که از دهستان شوی و از ده کیلومتری مغرب شهر بانه می‌گذرد و آثار بند قدیمی بر روی آن دیده می‌شود؛ رود بانه که از کوه خان در حد فاصل سقز و بانه، در حدود پانزده کیلومتری شمال شهر بانه، سرچشمه می‌گیرد و با جهت شمالی ـ جنوبی از شهر بانه می‌گذرد و سرانجام به چومان می‌ریزد؛ رود نمشیر که در دهستان نمشیر جریان دارد، قسمتی از رود زاب کوچک است که پس از گذشتن از بانه وارد عراق می‌شود و در بخشی از مسیر خود، حد طبیعی بانه و سردشت را تشکیل می‌دهد. شهرستان بانه چشمه سارهای فراوان دارد که مهمترین آن‌ها کانی ناو، آب احمدآباد، آب شاجو وکانی گُویْز است. این شهرستان دو رشته قنات ، ۱۱۳ چشمه و ۱۲۶ چاه نیمه عمیق دارد. طرح احداث سد مخزنی بانه در پنج کیلومتری شمال شرقی شهر بانه بر روی رود بانه، به منظور پی بردن به چگونگی و امکان آبگیری و انتقال آب به شهر در حال بررسی است. ۴ - محصولات عمده منطقهمحصولات عمده شهرستان بانه گندم ، جو و نخود است و توتونکاری محدودی نیز در آن انجام می‌گیرد. از درختان میوه ، سیب و گلابی در آن‌جا کاشته می‌شود. در دوره ناصرالدین شاه ، شکار کبک در مناطق روستایی بانه با مراسم خاصی صورت می‌گرفت. [۱]
علی اکبر وقایع نگار کردستانی، حدیقه ناصریه در جغرافیا و تاریخ کردستان، ج۱، ص۴۷ـ ۴۸، چاپ محمدرئوف توکلی، تهران ۱۳۶۴ ش.
۵ - معادنمعادن مرمریت در حدود هفت ـ هشت کیلومتری جنوب شرقی شهر بانه در جاده بانه ـ مریوان ، در شش کیلومتری و همچنین حدود هفت و نیم ـ هشت کیلومتری شمال شرقی شهر بانه، در جاده بانه ـ سقز استخراج می‌شود. ۶ - جادهجاده خاکی شهر بانه به شهر سقز در دهستان سبدلو از گردنه خان (در ارتفاع ۹۱۶، ۲ متری) می گذرد. ۷ - آثار باستانیاز آثار باستانی آن می‌توان از سنگ قبرهای نقاشی شده در گورستان نمشیر، و خمره‌هایی حاوی استخوان انسان و مُهره‌هایی نام برد که در دهستان پشت آربابا یافت شده است. در ده نمشیر (در دهستان نمشیر)، در دهکده «کیوه رو» (در دهستان آلوت) و در شمال آبادی شوی (در دهستان شوی) آثاری از قلعه های قدیمی دیده می‌شود. [۲]
محمد رئوف توکلی، جغرافیا و تاریخ بانه: کردستان، ج۱، ص۵۴ـ۵۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۸ - مذهب اهالیاهالی آن مسلمان و شافعی مذهب‌اند و به کردی با گویش سورانی گفتگو می‌کنند. عده ای از آنان پیرو طریقه های نقشبندی و قادری‌اند. بانه ایها در خشکسالیها مراسمی در طلب باران اجرا می‌کنند. [۳]
محمد رئوف توکلی، جغرافیا و تاریخ بانه: کردستان، ج۱، ص۶۸ـ۶۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۹ - تاثیرپذیری از تقسیمات کشوریدر ۱۳۱۶ ش، طبق قانون تقسیمات کشوری، بخش بانه در شهرستان مهاباد تشکیل یافت. در ۱۳۲۵ ش، با تشکیل شهرستان سقز ، بخش بانه به این شهرستان ضمیمه شد. در ۱۳۴۰ ش، جزو شهرستانهای استان کردستان بود. در ۱۳۵۹ ش، بخش و دهکده پهلوی دژِ بانه نام سابق خود ننور را بازیافت. ۱۰ - جمعیتدر آمارگیری ۱۲۹۶، جمعیت بلوک بانه به بیش از ۰۰۰، ۳۲ تن می‌رسید [۴]
علی اکبر وقایع نگار کردستانی، حدیقه ناصریه در جغرافیا و تاریخ کردستان، ج۱، ص۴۵، چاپ محمدرئوف توکلی، تهران ۱۳۶۴ ش.
و مالیات آن در دوره ناصرالدین شاه ۶۰۰، ۵ تومان بود. [۵]
علی اکبر وقایع نگار کردستانی، حدیقه ناصریه در جغرافیا و تاریخ کردستان، ج۱، ص۴۸، چاپ محمدرئوف توکلی، تهران ۱۳۶۴ ش.
طبق آمارگیری ۱۳۷۰ ش، جمعیت این شهرستان حدود ۶۳۶، ۹۰ تن بود که از آن میان ۱ر۴۵ درصد شهرنشین و ۹/۵۴ درصد روستانشین بودند. ۱۱ - فهرست منابع(۱) محمدمهدی بن محمد نصیر استرآبادی، جهانگشای نادری، چاپ عبداللّه انوار، تهران ۱۳۴۱ ش. (۲) علی اکبر وقایع نگار کردستانی، حدیقه ناصریه در جغرافیا و تاریخ کردستان، چاپ محمدرئوف توکلی، تهران ۱۳۶۴ ش. (۳) اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عبّاسی، تهران ۱۳۵۰ ش. (۴) بهرام امیراحمدی، متوسط میزان رشد سالانه جمعیت نقاط شهری کشور بین سالهای ۱۳۵۵-۱۳۶۵ در محدوده جغرافیایی سال ۱۳۶۵ (منتشر نشده). (۵) ایران وزارت راه و ترابری، دفترچه مسافات راههای کشور، تهران (۱۳۶۶ ش). (۶) ایران وزارت کشور، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران، مصوب ۱۶ آبان ماه ۱۳۱۶، تهران ۱۳۱۶ ش. (۷) ایران وزارت کشور، حوزه معاونت برنامه ریزی و خدمات مدیریت، تغییر نام واحدهای تقسیمات کشوری و عوارض طبیعی از ابتدای انقلاب اسلامی تا پایان فروردین ماه ۱۳۶۵، تهران. (۸) ایران وزارت معادن و فلزات، حوزه معاونت تجهیز و بهره برداری از معادن، فهرست معادن کشور: ۱۳۶۳، تهران. (۹) شرف الدین بن شمس الدین بدلیسی، شرفنامه: تاریخ مفصّل کردستان، چاپ محمد عبّاسی، تهران ۱۳۴۳ ش. (۱۰) منوچهر پارسادوست، نقش سازمان ملل در جنگ عراق و ایران، تهران ۱۳۷۱ ش. (۱۱) جمال ترابی طباطبائی، سکه های اسلامی (دوره ایلخانی و گورگانی)، تبریز ۱۳۴۷ ش. (۱۲) محمد رئوف توکلی، جغرافیا و تاریخ بانه: کردستان، تهران ۱۳۶۳ ش. (۱۳) کلودیوس جیمس ریج، رحله ریج فی العراق عام ۱۸۲۰، نقلها الی العربیه بهاءالدّین نوری، بغداد ۱۹۵۱. (۱۴) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، ج ۵: استان پنجم (کردستان)، تهران ۱۳۵۵ ش. (۱۵) محمدامین زَکی، کورد و کوردستان، بغداد ۱۳۵۰/۱۹۳۱، مهاباد. (۱۶) سازمان برنامه و بودجه استان کردستان، مطالعات جامع توسعه اجتماعی ـ اقتصادی استان کردستان. (۱۷) سازمان جغرافیایی کشور، نقشه عملیات مشترک زمینی بانه، تهران ۱۳۵۴ش. (۱۸) سازمان جغرافیایی کشور، نقشه عملیات مشترک زمینی مهاباد، تهران ۱۳۵۴ ش. (۱۹) شکراللّه بن عبداللّه سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، چاپ حشمت اللّه طبیبی، تهران ۱۳۶۶ ش. (۲۰) محمود کسری، تاریخ نظامی، جنگ بین المللی در مشرق زمین و جنگهای استقلالی ترکیه، تهران (۱۳۱۸ ش). (۲۱) مرکز آمار ایران، آمارگیری جاری جمعیت ۱۳۷۰: نتایج عمومی استان کردستان، تهران ۱۳۷۱ ش. (۲۲) جعفربن محمدتقی مشیرالدوله تبریزی، رساله تحقیقات سرحدّیه، چاپ محمد مشیری، تهران ۱۳۴۸ ش. (۲۳) مصباح، «جغرافیای سنندج و کردستان»، فرهنگ ایران زمین، ج ۲۸ (زمستان ۱۳۶۸). (۲۴) جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ ش. (۲۵) یداللّه نجفی، جغرافیای عمومی استان کردستان، تهران ۱۳۶۹ ش؛ ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بانه»، شماره۳۸۶. |